Lembranzas da Cidade vella

Da man do meu pai atravesei a Praza Maior. Entramos na rúa do Bispo Carrascosa. Xa podía ouvir a algarabía dos rapaces que agardaban a que comezase a función.

Hoxe, 40 anos despois, cando contemplo a fermosura da Praza de San Marcial, parece que aínda escoito os ecos daquelas actuacións de marionetas, e aos nenos berrando desesperados: “Chacolín!, Chacolín!”

“ Eu tamén fun cativo e fixen rapazadas”, dicíame meu pai. “Metiámonos con Don Florencio, un policía barrigán, e corriamos diante del dende o Posío até a Burga”, como se fose unha película de Charlot.

Vella Auria, de rúas silandeiras e granítico chan: cantas historias gardas en cada pedra, en cada recuncho! E non sempre tan alegres…

“Eu nacín nesta casiña a carón do Posío. Unha noite os falanxistas viñeron buscar o meu irmán maior, Antón. Pum!, Pum!, bateron con forza nas grandes portas de madeira. As mulleres choraban, pero eu sempre lembro como resoaban as pisadas na escuridade da rúa cando o levaron. Collían unha persoa e fusilábana sen máis…e quedaban tan tranquilos, como se nada…como se nada…”, repetía meu pai.

Por todo isto, cando quero falar co meu pai, paseo polo meu Ourense vello, porque el alí segue, na Trinidade, na Praza do Trigo, ou na rúa Liberdade.

Semente

Agosto, 1936.

Era domingo. Estaba asustado. Un odio irracional  asolagaba todo. A miña irmá de tres anos, Pilar, a máis pequena dos seis irmáns, andaba de brincadeira na Alameda. Collina da man e corrín cara á casa. Nada lle dixen. Só turraba dela con forza para que alixeirase.  Viviamos nunha casiña de pedra, pequena de máis, diante do Posío. Cantos momentos felices alí pasamos, a pesar das estreitezas. Canto gozabamos  neses domingos en que o celmoso recendo a cacao nos xuntaba a todos arredor da mesa.

-       Padre, seica o alcalde fuxiu. E din que cesaron os mestres. Veñen tamén polos galeguistas! – dixen nada máis chegar.

Meu pai, Eduardo, é un home prudente. Enxoito. 40 anos que semellan 60. A vida non lle fora doada. Fixera uns cartiños na emigración, na Habana. Alí nacemos eu e Darío, os dous irmáns maiores. Nada máis nacer este, meu pai decidiu volver á Terra. Era o ano 1923. Xa non aturaba máis a morriña. Esmorecía polo seu amado Ourense. Cos diñeiros aforrados, abriu a barbaría na rúa da Corredoira, que aínda hoxe nos dá de comer.

-       Que mestres?- preguntoume con gravidade.

-       Don Ramón, e segundo “La Zarpa”, a don Xosé tamén.

-       E a don Vicente?

-       Ao Risco non … Don Vicente anda a falar agora por aí en castelán, xa se lle ven as trazas. Non sei se correremos perigo. Están a levar  moitas persoas das súas casas.

-       Pero nós non fixemos nada mao.

-       Nada fixeron eles tampouco! Defender o pobo e a República! E, xaora, a nosa cultura! Penso que sería mellor marchar. Sei  quen nos axudaría a cruzar A Raia.

-       Mira Antón – díxome fitándome coa súa profunda mirada-, eu non vou fuxir a ningures, non vou deixar a miña casa. Ti es mozo, non che vou dicir que fiques, mais eu xa endexamais volverei  marchar de aquí.

Esa noite, deitado na miña cama, lembrei cando empecei a axudar a meu pai na barbaría. Foi na primavera de 1926. Só tiña 11 anos. Polas mañás ía ás clases que os Maristas lle daban de balde á xente pobre, preto do Campo de San Lázaro. E, polas tardes, aprendía o oficio co meu pai. Gozaba moito do trato coa clientela. Pola barbaría pasaba xente de todas as raleas, porén, moitos clientes tiñan unha cultura sobranceira. Eu a quen máis admiraba era os “mestres”, como lles chamaba meu pai: Otero Pedrayo, Risco e Ben-Cho-Sey.  Nunca ouvira falar tan ben a ninguén. Ficaba abraiado escoitándoos. Marabillábame a súa sabedoría, e soñaba con ser algún día coma eles. No meu primeiro día de barbeiro, os mestres dialogaban sobre a súa peregrinación a Santo André de Teixido:

-       Acho que o mes de Santiago é o mellor para facermos a viaxe- dixo don Ramón namentres meu pai comezaba a rasurarlle a barba.

-       Se foi un bo mes para irmos cara a Santiago o ano pasado, tamén o será para irmos agora a Santo André - dixo don Xosé, a quen tamén lle chamaban Ben-Cho-Sey.

-       A Santo André? Pero onde está iso?- preguntou meu pai.

-       É no cabo do mundo!- respondeulle don Vicente.

-       É a verdadeira romaría dos galegos, por riba da de Santiago- , apostilou don Ramón.- Quen de vivo aló non vaia, terá que ir de morto, en figura de cobra ou lagarto. Grazas a Deus, nós levaremos esa angueira feita …

-       Pero como é que lles deu agora por ir a lugares tan afastados andando?- preguntou meu pai, que continuaba a barbear a don Ramón.

-       No medio da plebea febre do “motorismo”, cando até os paisanos teñen posto o seu meirande devezo nunha camioneta, xa vai resultando distinguido andar a pé!- respondeulle.

Niso, entrou don Alberto, un señorito fillo duns adiñeirados comerciantes maragatos afincados en Ourense. Era ignorante, figurón, fachendoso, bravío;  todo o contrario ao que eu tanto admiraba nos mestres.

-       “¡Buenas tardes!. Vaya, conque hay reunión de intelectuales”.

-       Boa tarde e adeus!- saudoulle don Xosé solermeiro ao cruzarse con el.

-       “¡Ya estamos con el batiburrillo éste! ¿Cuándo se decidirán a hablar con corrección?”

-       Don Alberto, a fala é o espírito dos pobos. Se hoxe Galiza vive e ten como pobo un porvir diante e unha misión histórica, é soamente por ter unha fala de seu!- espetoulle don Vicente.

-       “Paparruchas, don Vicente, paparruchas. El habla es para entenderse, y con el gallego sólo se entenderá usted con los campesinos y con la chusma. Use usted el gallego cuando vaya a comprar a la Plaza de Abastos…”

-       Entón, que vai ser, don Alberto?- pregunteille eu ao tempo que suavizaba o gume da navalla cun asentador- uns feixóns ou unha cabaciña?

Esa fora a primeira vez que don Alberto reparara en min. Xa daquela colleume xenreira. Xamais tivo sentido do humor e alporizábase decotío. A animadversión entre nós os dous acrecentaríase ao longo do tempo, e arestora, dez anos despois, esta aversión semellaba ser un perigo.

Ao día seguinte varios amigos achegáronse a barbaría para previrnos.

-       Quizais debamos falar español, que as silveiras teñen orellas, e ti deberías deixar esas compañías das Irmandades- aconselloume meu pai.

-       Eu non o quero prexudicar, padre, pero denantes de darlle ás costas aos meus amigos e renunciar as miñas ideas, marcharei. Téñoo decidido.

Esa noite, cando xa durmiamos, petaron coa aldraba con violencia. Berraban para que abrísemos. Empezaron a patear a porta de xeito que case a tiran abaixo. Meu pai abriu. Eran polo menos unha ducia de falanxistas coas súas camisas azuis e a súa zuna negra. Guindaron o meu pai ao chan, e viñeron cara a min. Agarráronme entre os berros e saloucos das mulleres, e mentres me arrastraban cara á rúa, nunha última ollada, atopei a mirada da miña irmanciña Pilar, que tremía coas costas pegadas a parede. Foi só un segundo o tempo que as nosas miradas se cruzaron, pero xa non puiden sacar do meu pensamento o terror que vin neses dous olliños. Xa endexamais volvería a velos.

Compartir esta página